Górskie osady Kaukazu

Niczym wielka ściana masyw gór Kaukazu rozciąga się między Morzem Czarnym i Kaspijskim. Dawniej przejście przez te góry było trudne i można było tego dokonać praktycznie tylko w ciepłej porze roku.

Niczym wielka ściana masyw gór Kaukazu rozciąga się między Morzem Czarnym i Kaspijskim. Dawniej przejście przez te góry było trudne i można było tego dokonać praktycznie tylko w ciepłej porze roku. Pierwszą  drogę przechodząca przez grzbiet Wielkiego Kaukazu zbudowali dopiero Rosjanie  na  początku XIX w.  Nadal istnieją wysokogórskie osady do których można dotrzeć tylko samochodem terenowym, przede wszystkim we wschodniej części Wielkiego Kaukazu. W Azerbejdżanie najwięcej takich osad jest  w pn-wsch. części kraju. Kilka osad położonych w pobliżu masywu góry Şahdağ, należy  do szahdagskiej grupy narodów. Każda z nich to odrębna narodowość ze swoim językiem. 

Najwyżej położoną osadą w Azerbejdżanie i na Zakaukaziu jest Xınalıq (2500 m). Droga prowadząca do Xınalıq jest bez wątpienia jedną z najbardziej widowiskowych dróg na Kaukazie.  Dopiero w 2007 r. zbudowano asfaltową drogę do Xınalıq z miasta Quba. Przedtem ta trasa była bardzo trudna do przejechania.  Jadąc samochodem terenowym, przy sprzyjających warunkach pogodowych, podróż w jedną stronę trwała wówczas minimum 5 godzin. Mimo istnienia drogi asfaltowej i dziś niełatwo dotrzeć do Xınalıq w czasie intensywnych opadów deszczu, lub gdy spadnie dużo śniegu. Jeszcze bardziej efektowne widoki otwierają się, gdy jedzie się do Xınalıq górskimi bezdrożami, trasą biegnąca znaczniej wyżej drogi asfaltowej. 

Do początku XXI w. Xınalıq był bardzo trudno dostępny, co sprawiło że był on okrążony aurą tajemniczości. Zbudowane z szarego kamienia i przylepione jeden do drugiego dziesiątki domów osady, jakby wrośniętych w skłon góry, swą zabudową przypominają osady w Tybecie. Klimat jest tu surowy, wokół rozpościera się strefa bezleśna. Nad Xınalıq wznosi się majestatycznie trójkątny szczyt Tufan Dağ, przez większą część roku pokryty śniegiem.  Praktycznie w ciągu roku są tylko 4 ciepłe miesiące. Język mieszkańców Xınalıq jest unikatem w skali światowej i posiada 77 fonem – 59 spółgłosek i 18 samogłosek.

W niektórych wysokogórskich osadach tego regionu jak np. Cek i Qrız górale robią specjalną sól – daru. Ta niesamowicie aromatyczna sól jest robiona z wysuszonych traw i ziół górskich. We wszystkich osadach kobiety tkają dywany i robią grube, ciepłe wełniane skarpety.  

Na wierzchołku góry, jakby na skalnej półce, położony jest Buduq. Posiadające płaskie dachy domy osady przypominają Xınalıq, stoją one jednak bardziej pojedynczo. Odróżnia je również kolorystyka, bowiem ich ściany wyglądają jakby bielone. Efekt ten jest uzyskiwany po rozprowadzeniu kawałkiem skóry baraniej po fasadzie domu mieszaniny, uzyskiwanej po rozmieszaniu specjalnego rodzaju ziemi i trawy z wodą. Charakterystycznym elementem architektury domów jest też pułap z grubych drewnianych belek w izbach – hat.

Jednym z najbardziej malowniczych miejsc w tej części Azerbejdżanu jest mała lezgińska osada Laza. Leżąca w alpejskiej dolinie, po zboczach której spływają wodospady, Laza jest jedną z najpiękniej położonych miejscowości w Azerbejdżanie. Dzięki położeniu w dolinie jest tu cieplej, niż w położonym na szczycie góry i owiewanym wiatrami Xınalıq.