Baku - największe miasto Kaukazu

Bakińska architektura epoki gorączki naftowej.

Żadne miasto na Kaukazie nie zrobiło tak wielkiej kariery i nie przeżyło tak oszałamiająco szybkiego rozwoju jak Baku. Będące jeszcze w połowie XIX w. stosunkowo niedużą miejscowością, już w początku XX w. Baku zmieniło się w największe miasto Kaukazu, które stało się stolicą Azerbejdżanu.

Swoje złote lata Baku miało na przełomie XIX /XX w., kiedy stało się światową stolicą nafty. Rozpoczęcie przemysłowego wydobycia ropy naftowej umożliwiło największy i mający mało analogii w historii rozwój miasta. W 1872 r. odbył się pierwszy przetarg na działki naftowe, co zapoczątkowało słynną gorączkę naftową. Na polach naftowych Baku narodziły się fortuny wielu firm. Wśród nich była założona w 1875 r. przez Roberta Nobla firma “Nobel Brothers Naphta Company”, w której współudziałowcami byli jego bracia Ludwig i Alfred. W dużym stopniu dzięki zarobionemu w Baku kapitałowi Alfred Nobel mógł ufundować słynną dziś Nagrodę Nobla. Wielkie kariery zrobili też przedstawiciele miejscowego kapitału jak Zeynalabdin Tağıyev, Ağa Musa Nağıyev czy Murtuza Muxtarov. Na początku XX w. Baku dostarczało ponad połowę światowego wydobycia ropy naftowej. O finansowej zasobności miasta  w owym czasie chodziły legendy. Słynne stało się wówczas powiedzenie Roberta Nobla – “Jeśli nafta jest królową, to Baku jest jej tronem!”. 

Niewiarygodnie szybki rozwój miasta na przełomie XIX/XX w. i napływ do miasta ogromnych pieniędzy pochodzących z handlu ropą, spowodował że do Baku przybyło wielu architektów. Dzięki temu najnowsze światowe tendencje architektury  błyskawicznie przenikały do miasta. W tym czasie estetyka budynków stała się równie ważna, co ich funkcja użytkowa. Najbardziej czytelnym wyrazem nowych trendów był eklektyzm, który łączył w jednej budowli elementy wybrane z rożnych stylów architektonicznych. Wyznacznikiem architektonicznego piękna stała się dekoracyjność projektowanych budynków, sięganie do zachodnich stylów i umiejętne łączenie ich z tradycyjną orientalną ornamentyką. Baku stawało się miastem europejskim, nie wyrzekając się przy tym swych związków ze światem Orientu, przez co architektura miasta zyskała własny, niepowtarzalny charakter.

W okresie gorączki naftowej powstały najpiękniejsze budowle Baku, przy czym zbudowano nie tylko okazałe kamienice i pałace, ale i wiele budynków użyteczności publicznej. Ogromną i decydującą  rolę w zabudowie miasta odegrali polscy architekci, niezwykle utalentowani, pełni fantazji , doskonale orientujący się w najnowszych trendach i rozwiązaniach praktycznych, a przy tym pełni szacunku dla historii i tradycji miasta, w którym pracowali. Najbardziej znanymi wśród nich byli Eugeniusz Skibiński, Kazimierz Skórewicz, Józef Płoszko i Józef Gosławski. Największe zasługi miał Józef Gosławski, który opracował architektoniczny plan Baku i w zasadzie stworzył oblicze miasta. To polscy architekci zapoczątkowali w tym okresie oryginalny styl nazywany bakińską secesją. Od 1892 r. do I wojny światowej Polacy byli naczelnymi architektami Baku.

Dziś nie sposób wyrazić sobie Baku bez budynków, które są owocem twórczego polotu polskich architektów. Jednym z najbardziej znanych jest bardzo okazały i posiadający efektowną fasadę budynek rady miejskiej zaprojektowany przez Józefa Gosławskiego. Ten sam architekt zaprojektował   również m.in. pałac Tagiyeva i budynek żeńskiej muzułmańskiej szkoły. Autorstwa  Józefa Płoszko jest np. posiadający niezwykłą historię pałac Muxtarova i piękny budynek İsmailiyə, gdzie obecnie mieści się siedziba Akademii Nauk Azerbejdżanu. Kazimierz Skórewicz zaprojektował m.in. będący jedną  z głównych ozdób miasta nadmorski bulwar i pasaż handlowy Tagiyeva. Po powrocie do Polski Skórewicz zaprojektował gmach Sejmu i willę  Milusin w której zamieszkał Jozef Piłsudski.